autor/ka: Anna Knapek – studentka psychologii, wolontariuszka PDS
Chyba nikt nie ma wątpliwości co do tego, że stres jest nam bardzo znajomy. Wydaje się być wszechobecny i ponadczasowy. Bywa, że jego źródła są oczywiste, niekiedy jednak trudno identyfikowalne. Stresujemy się w pracy, w szkole, w trakcie publicznych przemówień i chociaż zazwyczaj stres jest doświadczeniem nieprzyjemnym, bardzo trudno wyobrazić sobie ludzkie życie pozbawione codziennych trosk. Doświadczamy go na każdym kroku, podczas różnorodnych sytuacji oraz na każdym etapie rozwoju.
Czym właściwie jest stres?
W psychologii, stres może być ujmowany jako transakcja, reakcja lub bodziec (Heszen, 2012). Definicja stresu jako zachwiania równowagi (homeostazy) organizmu wprowadzona została przez Cannona (Kaczmarska A., Curyło-Sikora P., 2016). Selye natomiast określa go mianem „ogólnego zespołu przystosowania”, postulując jednocześnie, iż jest to odpowiedź organizmu na wymagania stawiane przez środowisko (Selye, 1977). Nieco inne podejście do tej problematyki proponują Lazarus i Folkman, postulując, iż jest to relacja pomiędzy osobą, a środowiskiem, która odbierana jest przez podmiot jako obciążająca (Lazarus, Folkman, 1984) lub przekraczająca granicę możliwości poradzenia sobie z tym zjawiskiem. Podążając za modelem biopsychospołecznym, a więc rozpatrując tym samym funkcjonowanie człowieka w sposób holistyczny, należy mieć na uwadze, iż stres jest zjawiskiem, które dotyczy wymiaru zarówno psychologicznego, jak i biologicznego (Kaczmarska A., Curyło-Sikora P., 2016).
Zły i dobry stres, czyli eustres i dystres
Gdy stres jest doświadczeniem pozytywnym, motywuje, mobilizuje i stymuluje rozwój, wówczas mówimy o tzw. eustresie (Selye, 1974). Jest to tak zwany „dobry stres” związany z występowaniem wzbudzających napięcie, lecz jednocześnie korzystnych zdarzeń, np. takich jak zawarcie małżeństwa (Ogińska-Bulik, 2009). Jego rola wydaje się być oczywista: eustres zwiększa motywację i przygotowuje organizm do wzmożonej aktywności (Ogińska-Bulik, 2009). Dystres natomiast ma negatywny wpływ na funkcjonowanie organizmu. Jest on zupełnym przeciwieństwem eustresu, wyczerpuje zasoby i ma niekorzystny wpływ na nasze funkcjonowanie.
Wzrost potraumatyczny, czyli kiedy stres wychodzi nam na dobre
Pojęcie potraumatycznego wzrostu stosowane jest do określenia pozytywnych zmian, które następują w wyniku doświadczania silnie stresujących, traumatycznych wydarzeń (Tedeschi, Calhoun, 1996). Pozytywne konsekwencje takich doświadczeń mogą ujawnić się na różnych płaszczyznach. Potraumatyczny wzrost może skłonić jednostkę do nawiązywania trwalszych, bliższych i bardziej satysfakcjonujących relacji interpersonalnych, odkrywania i rozwijania swojej wrażliwości, a także przywiązywania większej wagi do drobnych, codziennych wydarzeń (Ogińska-Bulik, 2013).
Jak radzimy sobie z trudnymi sytuacjami? – krótka charakterystyka stylów radzenia sobie w sytuacjach stresowych
(Parker, Endler 1992)
Styl skoncentrowany na zadaniu zakłada, iż jednostka będzie aktywnie angażować się w działania w celu rozwiązania istniejącego problemu lub modyfikację sytuacji w taki sposób, aby przestała być ona stresująca (Parker, Endler 1992).
Styl skoncentrowany na emocjach opiera się na założeniu, iż jednostka będzie koncentrować się na własnych przeżyciach i uczuciach. Osoby, które stosują ten styl wykazują skłonność do fantazjowania oraz myślenia życzeniowego (Szczepaniak, Strelau, Wrześniewski 1996). Chociaż celem tych działań jest zniesienie lub zmniejszenie napięcia emocjonalnego, zdarza się, iż przynoszą one odmienny skutek, wzmagając stres lub napięcie emocjonalne (Szczepaniak, Strelau, Wrześniewski 1996).
Styl skoncentrowany na unikaniu polega na odsuwaniu jakichkolwiek rozważań, myśli na temat istniejącego problemu. Może on przybierać formę angażowania się w czynności zastępcze lub poszukiwania kontaktów towarzyskich (Szczepaniak, Strelau, Wrześniewski 1996).
Literatura:
Heszen I. (2012), Psychologia stresu
Kaczmarska A., Curyło-Sikora P. (2016), Problematyka stresu – przegląd koncepcji, [w]:
Hygeia Pubic Health 2016, 51(4):317-321
Lazarus, Folkman (1984) Stress, appraisal, and coping. Springer-Verlag, NY
Ogińska-Bulik N. (2009), Czy doświadczanie stresu może służyć zdrowiu? Polskie Forum
Psychologiczne, 2009, tom 14, numer 1, s.33-45
Ogińska-Bulik N. Potraumatyczny wzrost: zróżnicowanie ze względu na rodzaj
doświadczonego zdarzenia oraz płeć i wiek badanych [w:] Acta Universitatis Lodziensis, Folia Psychologica 17
Parker, Endler (1992), Coping with coping assessment: A critical review.
Selye H. (1977) Stres okiełznany. PIW, Warszawa
Szczepaniak P., Strelau J., Wrześniewski K. (1996), Diagnoza stylów radzenia sobie ze stresem za pomocą polskiej wersji kwestionariusza CISS Endlera i Parkera
Selye, H. (1974). Stress without distress. Philadelphia: J.B. Lippincott
Tedeschi, R. G., Calhoun, L. G. (1996). The Posttraumatic Growth Inventory: Measuring the positive legacy of trauma. Journal of Traumatic Stress
Comments