Ciemna triada, czyli makiawelizm, narcyzm i psychopatia, jako konstelacja niepożądanych społecznie cech osobowości.
Wprowadzenie - Jak obecnie definiuje się osobowość?
"Osobowość jest to złożona całość myśli, emocji i zachowań nadająca kierunek i wzorzec życiu człowieka". – Pervin
Trudno rozważać aspekty ludzkiej natury nie zaznajamiając się z pojęciem osobowości. Biorąc pod uwagę, iż stanowi ona o spójności ludzkich działań, myśli oraz uczuć w różnych sytuacjach, możemy odnieść wrażenie, iż jest tym, co decyduje o unikatowości jednostki (Oleś, 2003). Zgodnie z modelem PMO istnieje pięć czynników, które pozwalają na scharakteryzowanie osobowości: neurotyczność, ekstrawersja, otwartość na doświadczenie, ugodowość i sumienność (McCrae, Costa, 2008).
Osobowość to dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki, obejmująca te układy psychofizyczne, które decydują o specyficznych dla niej sposobach przystosowania do środowiska. - Allport
Nieco inne spojrzenie na problematykę osobowości przedstawia teoria PEN, czyli trójczynnikowa koncepcja osobowości (Eysenck, Eysenck, 1985). Zakłada ona istnienie trzech, biologicznie zdeterminowanych, niezależnych od siebie czynników (psychotyczność, ekstrawersja oraz neurotyczność). Indywidualnie zróżnicowane natężenie tych trzech komponentów, pozwala na określenie unikatowego profilu osobowości jednostki.
Niepożądana konstelacja
Ciemna triada to układ trzech, społecznie niepożądanych właściwości: makiawelizmu, psychopatii oraz narcyzmu (Paulus, Williams, 2002), które, pomimo, iż są normalną zmiennością w obrębie osobowości, stanowią układ społecznie niepożądanym cech (Pilch I., 2018).
Makiawelizm to pojęcie, określające emocjonalny chłód w relacjach interpersonalnych oraz brak empatii w stosunku do innych ludzi (Christie, Geis, 1970). Jest związany z chłodną kalkulacją oraz z podejmowaniem działań, pozwalających na utrzymanie korzystnego dla nich samych bilansu zysków i strat. Osoby o cechach makiawelicznych wykazują tendencję do manipulowania innymi w celu osiągnięcia własnych interesów (Pilch I., 2008).
Psychopatia obejmuje zarówno wymiar interpersonalny i afektywny, jak i behawioralny (Hare, Cooke, Hart, 1999). Wśród cech, które ją charakteryzują występuje brak lub niedostateczne wykształcenie sumienia, tendencja do nieadekwatnych i antyspołecznych zachowań dewiacyjnych, skłonność do ryzyka oraz działań impulsywnych (Butcher, Hooley, Mineka, 2017). Biorąc pod uwagę, iż rozumienie emocji i potrzeb innych ludzi pozwala na adekwatne dostosowywanie własnych zachowań społecznych do aktualnych wymogów sytuacji, nie dziwi fakt, że psychopatia znacznie utrudnia budowanie zdrowych i satysfakcjonujących relacji. Ich powierzchowny urok osobisty, chociaż bardzo przekonujący, w rzeczywistości pomaga im w osiąganiu swoich celów poprzez manipulowanie i wykorzystywanie innych ludzi (Butcher, Hooley, Mineka, 2017). W skład ciemnej triady wchodzi tzw. psychopatia subkliniczna, która nie zakłada występowania u jednostek skrajnie nasilonych, poważniejszych zachowań antyspołecznych (Tadorowski M., 2019)
Narcyzm, jako konstelacja egocentryzmu, pochłonięcia sobą i własną autoprezentacją, poczucia własnej wyjątkowości oraz bycia lepszym od innych osób, może przybierać formę zarówno narcyzmu wielkościowego jak i nadwrażliwego (Pilch I., 2018). W ujęciu nieklinicznym narcyzm wielkościowy rozumiany jest jako względnie adaptacyjny, gdyż koreluje z dobrobytem, brakiem depresji i wysoką samooceną, a więc z pozytywnymi aspektami funkcjonowania jednostki (Sedikides, Rudich, Gregg, Kumashiro, Rusbult, 2004).
Bibliografia
Butcher J., Hooley J., Mineka S. (2017), Psychologia zaburzeń
Chabrol, H., Melioli, T., Van Leeuwen, N., Rodgers, R., Goutaudier, N. (2015). The Dark Tetrad: Identifying personality profiles in high-school students. Personality and Individual Differences
Christie R., Geis F., (1970), Studies in Machiavellianism. New York: Academic Press
Hare R.D., Cooke D.J., Hart S.D. (1999). Psychopathy and sadistic personality disorder. W: T.Millon, P.H. Blaney, R. D. Davis (red.), Oxford textbook of psychopathology. New York: Oxford University Press. McCrae R. , Costa P. (2008). The five-factor theory of personality. W: O.P. John, R. W. Robins, L.A. Pervin (red.) , Handbook of personality: Theory and research
Oleś P. (2003). Wprowadzenie do psychologii osobowości Paulus D., Williams K., The Dark Triad of Personality: Narcissism, Machiavellianism, and Psychopathy. „Journal of Research in Personality” 2002 vol. 36.
Pilch I. (2008), Osobowość makiawelisty i jego relacje z ludźmi Pilch I. (2018), Narystyczna osobowość naszych czasów - odmienne spojrzenie na narcyzm W: Psychologia w praktyce
Sedikides, C., Rudich, E. A., Gregg, A. P., Kumashiro, M., Rusbult, C. (2004). Are normal narcissists psychologically healthy?: Self-esteem matters. Journal of Personality and Social Psychology, 87(3) Tadorowski M. (2019), Ciemna triada a kompetencje społeczne i inteligencja emocjonalna
Comments